Tại Pháp, sau nhiều tháng điều tra, một uỷ ban của Quốc Hội đã công bố một báo cáo, kết luận rằng TikTok là « một đại dương rác thải », « một mạng xã hội mất kiểm soát đang tấn công giới trẻ ». Báo cáo đưa ra 43 khuyến cáo để đối phó với mạng xã hội này, ví dụ : cấm trẻ vị thành niên dưới 15 tuổi sử dụng TikTok hay « lệnh giới nghiêm mạng » đối với trẻ từ 15 đến 18 tuổi.

Báo cáo được công bố ngày 11/09, do hai nghị sĩ Pháp phụ trách, Arthur Delaporte (PS) và Laure Miller (EPR), gồm 2 chương, dài hơn 1000 trang. Để thực hiện báo cáo này, Uỷ ban điều tra của Quốc Hội đã tiến hành các cuộc điều trần, với các bậc phụ huynh có con em là nạn nhân của mạng xã hội, cũng như với các « influencer » - những người có ảnh hưởng trên TikTok để hiểu thuật toán của nền tảng này.

Báo cáo chỉ ra rằng các nội dung độc hại lan tràn và được phân phối trên diện rộng. Mô hình kinh doanh và thuật toán của TikTok « được thiết kế để thu hút sự chú ý bằng mọi giá, đặc biệt là từ người dùng trẻ tuổi ». Thuật toán của TikTok, thuộc sở hữu của tập đoàn Trung Quốc ByteDance, không dựa trên sở thích, mà trên những gì người dùng xem lâu nhất, dẫn đến việc ưu tiên các nội dung gây sốc và tiêu cực. Điều này vô tình thúc đẩy các nội dung gây sốc, độc hại, nhất là đối với người dùng trẻ tuổi. Theo các chuyên gia thần kinh học, mô hình kinh doanh và kỹ thuật của TikTok không đặt lợi ích người dùng làm trung tâm, mà phục vụ mục tiêu duy nhất là lợi nhuận.

Do đó, ủy ban đề xuất 43 khuyến nghị chính sách, với mục tiêu « giải thoát thanh thiếu niên khỏi cái bẫy TikTok ». Một số đề xuất nổi bật như : Cấm sử dụng mạng xã hội (trừ các ứng dụng nhắn tin) đối với trẻ dưới 15 tuổi; Áp dụng « giờ giới nghiêm kỹ thuật số » từ 22h đến 8h cho người từ 15–18 tuổi; Phát động chiến dịch truyền thông quốc gia về rủi ro mạng xã hội; Đào tạo phụ huynh, tích hợp vào y bạ của trẻ; Xây dựng hành lang pháp lý mới như « tội danh lơ là kỹ thuật số » đối với phụ huynh thiếu trách nhiệm.

Báo cáo cũng đề xuất cấm điện thoại trong trường trung học, duy trì chương trình « tạm ngưng điện thoại », và giảm mức độ số hóa trong trường học nhằm bảo vệ sức khỏe tinh thần học sinh.

Đọc thêmOat-Zempic, thức uống giảm cân đang gây sốt trên TikTok

Trong các phiên điều trần, TikTok khẳng định không đồng tình với các kết luận, cho rằng các vấn đề được nêu là chung cho các mạng xã hội, không riêng TikTok, đồng thời liệt kê hàng loạt tính năng bảo vệ người dùng trẻ như: giới hạn thời gian sử dụng (60 phút/ngày), tắt tin nhắn với người dưới 16 tuổi, hợp tác với Ủy Ban Châu Âu...

Tuy nhiên, ủy ban Quốc hội cho rằng các biện pháp tự nguyện là không đủ, trong khi luật « tuổi trưởng thành số » tại Pháp yêu cầu trẻ dưới 15 tuổi phải có sự đồng ý của phụ huynh khi dùng mạng xã hội, được thông qua vào năm 2023, nhưng vẫn chưa có hiệu lực thi hành do vướng mắc pháp lý với quy định châu Âu. Trên thực tế, đây không phải là lần đầu tiên chính phủ Pháp đặt vấn đề với TikTok. Vào năm 2023, một ủy ban của Thượng Viện cũng đã đề cập đến vấn đề an toàn, bảo mật thông tin của mạng xã hội Trung Quốc này, trước những rủi ro về rò rỉ dữ liệu.

Để làm rõ những tác hại mà TikTok gây ra với người trẻ ở Pháp, RFI Tiếng Việt đã mời ông Fabrice Lollia, tiến sĩ ngành khoa học thông tin và truyền thông, nhà nghiên cứu cộng tác với,phòng thí nghiệm DICEN Ile de France, Đại học Gustave Eiffel ở Pháp.

Xin cảm ơn ông Fabrice Lollia đã dành thời gian chia sẻ cùng quý thính giả của RFI về chủ đề này. Trước tiên, ông có thể cho biết tình hình sử dụng TikTok của giới trẻ Pháp hiện nay như thế nào, và ứng dụng này có vai trò ra sao trong đời sống hằng ngày của họ?

Fabrice Lollia :Tại Pháp, báo cáo chỉ ra rằng 40 % số người trẻ từ 11 đến 17 tuổi sử dụng TikTok hàng ngày, 47 % trong độ tuổi 15-24. Thời gian sử dụng trên TikTok trung bình là 1giờ 28 phút mỗi ngày, nhiều hơn cả Instagram. TikTok đã trở thành ứng dụng không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của giới trẻ.

Việc sử dụng TikTok không kiểm soát gây ra những rủi ro gì đối với sức khỏe tâm thần và hành vi của thanh thiếu niên?

Fabrice Lollia : Nếu phải nói về sức khoẻ tinh thần, nhiều báo cáo đã chỉ ra một sự bùng phát tình trạng lo lắng, trầm cảm ở người trẻ từ năm 2020, đã trở nên trầm trọng hơn do sử dụng TikTok không có chừng mực (…)

Tôi muốn đề cập rủi ro của hành vi bắt chước, theo phong trào (xu hướng), đó là điều đáng lo ngại. Khi rơi vào một loại bong bóng này, người ta sẽ tin rằng mình đang làm một việc đúng đắn, có thể dẫn đến nhiều rủi ro khác nhau. Giấc ngủ, sự chú ý, bị ảnh hưởng, vì vấn đề chính nằm ở sự chú ý, tập trung của giới trẻ. Chúng ta đang ở trong một giai đoạn, nơi mà việc tiêu thụ hình ảnh diễn ra mà không có sự suy nghĩ chín chắn.

Suy nghĩ của họ không dựa trên những gì ổn định và có chiều sâu. Việc lướt màn hình trong ứng dụng cho phép tiếp cận các hình ảnh, tiêu thụ thông tin nhanh chóng. Điều này khác với Youtube, với những video giải thích trong 30 hoặc 40 phút, tranh luận và đưa ra lập luận. Với TikTok, người dùng tiếp nhận các hình ảnh rất đơn giản và dễ tiêu thụ, và do đó bạn nhanh chóng rơi vào một ma trận, nơi tâm trí và não bộ của bạn quen với việc tiếp nhận thông tin, nhanh chóng và nhiều loại thông tin.

Phải chăng thuật toán của TikTok là nguyên nhân gây ra những vấn đề này ?

Fabrice Lollia : Hiện không ai rõ cách thức hoạt động cụ thể của thuật toán trên TikTok, nhưng mọi người đều hiểu rằng nền tảng này ưu tiên các video càng ngắn càng tốt, càng cung cấp thông tin gây sốc, càng dễ loan truyền. Không có sự phân cấp trong việc phân phối thông tin, nghĩa là bạn có thể thấy một buổi hòa nhạc jazz và ngay sau đó là các thử thách trên TikTok, thêm vào đó,  chúng ta không biết cái nào là thật hay giả.

Vấn đề đặt ra là làm sao để quản lý nội dung trên TikTok. Thuật toán và bong bóng nội dung (bulle de filtre), có thể ảnh hưởng sâu sắc đến người dùng. Vì người xem sẽ chỉ xem một loại nội dung. Có những video hướng dẫn cách tự làm mình bị thương hay những video tra tấn động vật, các hình ảnh man rợ mà  TikTok cho đăng tải, với nội dung bạo lực, được lên xu hướng (được tạo điều kiện để có thêm nhiều người xem). Có những video liên quan đến bệnh lý tâm thần như chứng biếng ăn. Những video này thường có thông điệp tiêu cực, như « Bạn không xấu, bạn chỉ mập », điều này có thể gây ra những tác động tiêu cực đến hình ảnh bản thân của thanh thiếu niên.

Khi một ứng dụng, thông qua thuật toán của nó, cho phép người dùng trẻ tiếp cận các video hướng dẫn tự sát, đây là một vấn đề nghiêm trọng. Điều này rất nguy hiểm, đặc biệt là đối với những người chưa ổn định về mặt tâm lý. Những thông điệp tiêu cực này có thể để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm trí của các em. 20.48

TikTok không đơn thuần là nền tảng phản ánh những sự tổn thương hay nỗi đau, mà còn góp phần làm trầm trọng thêm vấn đề. Dù đã có các biện pháp pháp lý được đưa ra, đến nay vẫn chưa có biện pháp nào được thực thi. (Luật tháng 7 năm 2023, trong đó đặt ra tuổi trưởng thành là 15, vẫn chưa được áp dụng trên thực tế.)

Nội dung trên TikTok ở mỗi quốc gia khác nhau do sự kết hợp giữa thuật toán cá nhân hóa, văn hóa địa phương, quy định pháp lý và chiến lược vận hành của nền tảng. Những vấn đề về sức khoẻ tinh thần được nêu ra trong báo cáo, liệu có phải là vấn đề của riêng nước Pháp ?

Fabrice Lollia :Tôi cho rằng đó là những vấn đề quốc tế. Thực tế cho thấy là nhiều quốc gia đã tính đến việc cấm TikTok, nêu ra tác động xấu đối với phát triển tâm lý của người trẻ. Tôi rất hoan nghênh việc ủy ban Quốc Hội của Pháp quan tâm đến vấn đề này, nhưng liệu có thể giải quyết thực sự vấn đề được không ? Tôi nghĩ là rất khó và không đơn giản để thiết lập một lệnh giới nghiêm về mạng. Tuy nhiên, việc kiểm soát các nền tảng số là rất phức tạp. Không dễ gì thiết lập các « rào chắn kỹ thuật số ». Chưa kể làm sao để đưa ra lệnh cấm trẻ dưới 15 tuổi sử dụng mạng này, khi mà ai cũng biết làm thế nào để lách luật. Ngoài ra, còn phải xét đến tính thống nhất trong các chính sách ở châu Âu. 26.50

Vậy theo ông, có giải pháp nào có thể đối phó với những tác động tiêu cực của TikTok ?

Fabrice Lollia : Theo tôi, giải pháp cụ thể và thực tiễn nhất là nâng cao nhận thức cho giới trẻ ngay trong trường học, chứ không phải cấm đoán. Một khi giáo dục về mạng xã hội trở thành chương trình học chính thức, không chỉ học sinh mà cả phụ huynh cũng cần được tham gia, vì họ đang thực sự cần được hỗ trợ. Tôi đã theo dõi toàn bộ các buổi điều trần và điều tra của Ủy ban điều tra Quốc hội, phụ huynh thực sự cảm thấy lúng túng và chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ. Nhiều người cho rằng « Phụ huynh nên kiểm soát tốt hơn » hay « Tôi sẽ cấm con mình dùng TikTok », nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Bạn có thể cấm TikTok ở nhà, nhưng hôm sau trẻ vẫn sẽ tiếp cận nó ở trường. Tốt hơn hết là biết con đang làm gì, hơn là không biết và phải đối mặt với hậu quả sau này. Vì dù sao thì các em cũng sẽ truy cập. Do đó, cần có sự giáo dục, đào tạo, và tích hợp nội dung này vào chương trình học chính thức, không chỉ cho học sinh mà cả phụ huynh. Đó mới là cách làm có hiệu quả thực sự, chứ không phải những biện pháp có tính truyền thông hay hình thức. Tôi cũng muốn nhấn mạnh các biện pháp này không chỉ dành riêng cho TikTok mà cả những mạng xã hội khác, và mạng xã hội không chỉ có tác động tiêu cực mà cả tích cự